z dniem 1 stycznia 2016 r
2015-10-12

Dzięki zmianom przepisów polski rynek wyrobów budowlanych stanie się w pełni spójny z rynkiem europejskim.

2 lipca 2015 r Prezydent RP podpisał ustawę o wyrobach budowlanych, która po długim procesie legislacyjnym została uchwalona przez Sejm RP dnia 25 czerwca (patrz str. 45). Konieczność nowelizacji wynikała z obowiązującego od dnia 1 lipca 2013 r. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. (Construction Products Regulation - CPR) [1], które ustanawia zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych, a zastąpiło wcześniej obowiązującą dyrektywę Rady [2] i na nowo zdefiniowało obowiązki produ­centów, dystrybutorów i importerów dotyczące oznakowania CE. Istotą wprowadzenia rozporządzenia nr 305 [1] jest to, że od dnia 1 lipca 2013 r. obowiązuje ono we wszystkich państwach członkowskich UE, a przy tym jest stosowane wprost i nie wymaga żadnych zmian w systemie krajowych aktów prawnych.

Można zatem zadać w tym miejscu pytanie - po co nowelizacja ustawy o wyrobach budowlanych, po co w ogóle ustawa o wyrobach budowlanych? Odpowiedź jest prosta - rozporządzenie [1] obejmuje tylko wyroby objęte harmonizacją i dla nich jest jednakowo obowiązujące we wszystkich krajach członkowskich UE. Co zatem z pozostałymi wyrobami, tymi spoza harmonizacji? To właśnie dla nich potrzebne są regulacje krajowe, wdrażane przez ustawy. Stąd ustawa o wyrobach budowlanych, która przede wszystkim reguluje rynek krajowy, ale ten spoza harmonizacji. Warto zwrócić uwagę na pewną różnicę między wcześniejszą dyrektywą [2] a obecnym rozporządzeniem [1]. Dyrektywa musiała być wdrożona przez ustawy, bo nie była stosowana wprost, tak jak rozporządzenie nr 305. Dlatego wersja ustawy o wyrobach budowlanych z dnia 16 kwietnia 2004 r. [3] „opisywała" zarówno system europejski ze znakiem CE, jak i system krajowy ze znakiem budowlanym. Mało tego, dopuszczała dla wyrobów (tych także objętych harmonizacją) alternatywne stosowanie systemów - europejskiego/krajowego. Ten sam wyrób, jeśli nie podlegał eksportowi, mógł być oznakowany „tylko" znakiem budowlanym. Jeśli przekraczał granice państwowe, musiał być oznakowany znakiem CE na tych samych zasadach merytorycznych; innych jednak formalnych - droższych - bo wymagających zaangażowania jednostek notyfikowanych, potwierdzających zapewnienie jakości zgodnie z odpowiednimi systemami opisanymi w normach zharmonizowanych. Obecnie zasada jest prosta - jest norma zharmonizowana na wyrób - możliwe jest i jednocześnie obowiązkowe wyłącznie znakowanie znakiem CE. Nie ma normy zharmonizowanej na wyrób - można go wprowadzić do stosowania przez system krajowy ze znakowaniem znakiem budowlanym lub poprzez jednostkowe zastosowanie według indywidualnej dokumentacji technicznej.

Rozporządzenie nr 305 - europejski system znakowania CE

Zamianę dyrektywy [2] rozporządzeniem [1] najlepiej wytłumaczyć zapisem punktu (8) preambuły tego rozporządzenia: Dyrektywę 89/106/EWG należy zastąpić, zmierzając do uproszczenia obecnych ram prawnych i uczynienia ich jaśniejszymi, jak również do poprawy przejrzystości i skuteczności obecnie obowiązujących środków. Działania upraszczające oraz czyniące jaśniejszymi dotychczas obowiązujące środki, z jednej strony, dedykowane są producentom wyrobów budowlanych, aby ułatwić im wypełnienie obowiązków nakreślonych przez dokumenty zharmonizowane (dotyczy zwłaszcza mikroprzedsiębiorstw). Z drugiej strony to ukłon w stronę odbiorców wyrobów, aby otrzymali wraz z wyrobem konkretną i przejrzystą informację o właściwościach, które mogą wprost porównać w odniesieniu do danego zastosowania.

Najistotniejszą zmianą jest wprowadzenie obowiązkowej deklaracji właściwości użytkowych (DWU) w miejsce dotychczas obowiązującej deklaracji zgodności (DZ). Dla każdego wyrobu oznakowanego CE producenci są zo­bowiązani do wystawienia DWU, która wykazuje, poza innymi istotnymi infor­macjami, zadeklarowane zasadnicze charakterystyki wyrobu w odniesieniu do zharmonizowanej specyfikacji technicznej (normy zharmonizowanej, europejskiej oceny technicznej). Odwrotnie - odniesienie się do zharmonizowanej specyfikacji technicznej może się zakończyć wyłącznie oznakowaniem CE, a nie tak jak poprzednio także znakiem budowlanym. Nie oznacza to jednak całkowitego wyeliminowania znaku budowlanego jako symbolu poświadczającego wprowadzenie wybranych wyrobów do stosowania. Głównym celem DWU jest umożliwienie odbiorcom porównania różnych wyrobów dostępnych na rynku na podstawie serii wspólnych, prawidłowo zdefiniowanych, mierzalnych danych, które pomogą zidentyfikować wyrób najbardziej odpowiedni do ich potrzeb. Rozporządzenie określa również obowiązki informacyjne dostawców w stosunku do odbiorców:

Dla każdego wyrobu udostępnianego na rynku dostarcza się kopię deklaracji właściwości użytkowych w formie papierowej albo przesyła się ją drogą elektroniczną.

Od dnia 1 lipca 2013 r. zasady określone rozporządzeniem stały się obowiązkowe. Wprowadziły nowe (odmienne od wcześniej obowiązujących przepisów) wymagania dla producentów wyrobów budowlanych w zakresie czynności i dokumentacji poprzedzającej oznakowanie wyrobu znakiem CE. Zamiast dotychczasowej deklaracji zgodności musi powstać dokument o nazwie deklaracja właściwo­ści użytkowych. Istotną zmianą jest konieczność wskazania partii wyrobu objętego deklaracją oraz konieczność dostarczania jej wraz z wyrobem. Wcześniej deklaracja zgodności była dokumentem wystawianym przez producenta, stwierdzającym, że dany wyrób jest zgodny z dokumentem odniesienia (normą zharmonizowaną lub Europejską Aprobatą Techniczną). Pozostawała ona w dyspozycji producenta, a on na jej podstawie dokonywał oznakowania wyrobu znakiem CE (lub znakiem budowlanym), umieszczając przy znaku zestaw niezbędnych informacji określonych w załącznikach ZA norm zharmonizowanych. Zakres informacji, którą otrzymywał odbiorca, ograniczony był do zbioru informacji towarzyszących znakowaniu wyrobu. Producent w swoich obowiązkowych czynnościach prowadzony był praktycznie krok po kroku zapisami norm zharmonizowanych, począwszy od rozdziału zatytułowanego „Ocena zgodności", aż do przykładów oznakowania wyrobu znajdujących się w załączniku ZA. Tymczasem zgodnie z nowymi przepisami wprowadzonymi rozporządzeniem [1] producent ma wystawić dokument „Deklaracja właściwości użytkowych", który jest dołączany do dostawy i ma go w pełnej treści otrzymać odbiorca. Zgodnie ze wzorem deklaracji (DWU) określonym w rozporządzeniu producent musi podać właściwości użytkowe dla wszystkich zasadniczych charakterystyk danego wyrobu budowlanego, które z kolei mają zapewnić spełnienie wymagań podstawowych dla obiektów budowlanych realizowanych z użyciem tych wyrobów. Deklaracja nie jest zwykłym potwierdzeniem zgodności wyrobu z normą, ale wyszczególnia dokładne wartości poszczególnych właściwości użytkowych w odniesieniu do zasadni­czych charakterystyk. Zestaw zasadniczych charakterystyk uzależniony jest od zamierzonego zastosowania wyrobu, które także ma być zdefiniowane w deklaracji. Dla danego wyrobu, w zależności od jego zamierzonego zastosowania, może być różny zestaw zasadniczych charakterystyk, a z tym związane są deklarowane przez producentów właściwości użytkowe.

Rozporządzenie (CPR) w rozdziale VI wprowadza także procedury uproszczone. Zgodnie z art. 36 producent wyrobu może zastąpić badanie typu (lub obliczenie typu) odpowiednią dokumentacją potwierdzającą, że jego wyrób osiąga wymagane właściwości bez dokonania badań.

Dla mikroprzedsiębiorstw rozporządzenie przewiduje dodatkowe uproszczenie - przedsiębiorstwa te mogą traktować wyroby budowlane objęte systemem „3" weryfikacji stałości użytkowych według wymagań dotyczących systemu „4", to znaczy umożliwia im zrezygnowanie z udziału jednostki notyfikowanej, niezbędnej w systemie „3" do wykonania badania typu, i pozwala na wykonanie badań typu własnymi siłami. Przypomnienie: ocena i weryfikacja stałości właściwości użytkowych wyrobów budowlanych w odniesieniu do ich zasadniczych charakterystyk prowadzone są zgodnie z jednym z systemów: 1+, 1,2+, 3, 4.

Rynek (wyłącznie) krajowy - system znakowania znakiem budowlanym według nowelizacji ustawy z 2013 r.

Po zapoznaniu się z treścią rozporządzenia [1] można mieć wrażenie, że od dnia 1 lipca 2013 r. funkcjonuje wyłącznie oznakowanie wyrobów znakiem CE, natomiast stosowany wcześniej (często alternatywnie) znak budowlany został całkowicie wycofany z użycia. Jeśli nie wycofany, to oczekujący na ponowne wdrożenie do użycia przez akty wykonawcze do znowelizowanej ustawy o wyrobach budowlanych, a przeznaczony dla wyrobów nieobjętych dokumentami zharmonizowanymi.

Tymczasem wersja ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. [4] wprowadzona prawie równocześnie z rozporządzeniem nr 305 [1] - żeby system krajowy nie pozostał sprzeczny z systemem europejskim - dużo miejsca poświęca procedurom znakowania wyrobów znakiem budowlanym jako konsekwencji dokonania oceny zgodności. Oznakowanie wyrobu budowlanego znakiem budowlanym jest: dopuszczalne, jeżeli producent, mający siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub jego upoważniony przedstawiciel, dokonał oceny zgodności i wydał, na swoją wyłączną odpowiedzialność, krajową deklarację zgodności z Polską Normą wyrobu albo aprobatą techniczną[4]. Działania takie rzeczywiście musiały mieć miejsce, gdyż dotyczyły wyrobów budowlanych, dla których np. wydano aprobatę techniczną. Wszystkie wydawane aprobaty techniczne miały termin ważności przez pięć lat. Przed wejściem w życie zasad rozporządzenia [1] odnosiły się do wyrobów, dla których nie istniała norma zharmonizowana ani nie posiadały europejskiej aprobaty technicznej. Natomiast po dniu 1 lipca 2013 r. mogły odnosić się do wyrobów, dla których nie ma normy zharmonizowanej ani europej­skiej oceny technicznej. Różnica w stosowaniu znaku budowlanego po dniu 1 lipca 2013 r. polegała jedynie na tym, że nie wolno go było stosować alternatywnie lub łącznie z oznakowaniem CE, co wprost wynikało z rozporządzenia [1]: dla każdego wyrobu budowlanego objętego normą zharmonizowaną lub dla którego wydana została europejska ocena techniczna, oznakowanie CE jest jedynym oznakowaniem potwierdzającym zgodność wyrobu budowlanego z deklarowanymi właściwościami użytkowymi w odniesieniu do jego zasadniczych charakterystyk(wyróżnienia autora). Nowelizacja ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. [4] zapowiadała korektę przepisów wykonawczych w zakresie deklarowania zgodności oraz znakowania wyrobów budowlanych znakiem budowlanym, ustalając termin, że nie nastąpi to później niż 24 miesiące od dnia jej wejścia w życie. Najnowsza korekta ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. [5] przedłuża ten termin do dnia 1 stycznia 2017 r. - głównie dlatego, że przeciągnął się proces legislacyjny wprowadzający nowelizację ustawy.

Rynek (wyłącznie) krajowy - system znakowania znakiem budowlanym, analogiczny do znakowania CE - nowelizacja ustawy z 2015 r.

Nowelizacja ustawy o wyrobach budowlanych ma na celu przede wszystkim przystosowanie systemu krajowego wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych, szczególnie tych nieobjętych dokumentami zharmonizowanymi.

Przede wszystkim następuje zmiana nazw dokumentów i procedur towarzyszących znakowaniu znakiem budowlanym.

Zamiast aprobaty technicznej (AT) będziemy mieli do czynienia z krajową oceną techniczną (KOT). Zamiast deklaracji zgodności (DZ) - deklaracja właściwości użytkowych (DWU). Zamiast systemów oceny zgodności - systemy oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych. Obowiązki producenta są analogiczne do znakowania CE - oznakowanie znakiem budowlanym wymaga spo­rządzenia przez producenta krajowej deklaracji właściwości użytkowych dla wyrobu, na podstawie właściwej przedmiotowo Polskiej Normy wyrobu lub krajowej oceny technicznej. Producent deklaruje w niej właściwości użytkowe wyrobu, mające wpływ na spełnienie wymagań podstawowych przez obiekty budowlane, zgodnie z zamierzonym zastosowaniem.

Przez umieszczenie lub zlecenie umieszczenia znaku budowlanego na wyrobie budowlanym producent będzie ponosił odpowiedzialność za zgodność tego wyrobu z deklarowanymi właściwościami użytkowymi oraz wymaganiami określonymi w przepisach prawa.

Producent będzie miał obowiązek dostarczenia z każdym wyrobem udostępnianym na krajowym ryn­ku kopii krajowej deklaracji właściwości użytkowych, tak jak ma to miejsce w przypadku dostarczania deklaracji właściwości użytkowych dla wyrobów oznakowanych CE.

Dla wyrobów nieobjętych zakresem przedmiotowym Polskiej Normy wyrobu wydawane będą krajowe oceny techniczne. Wydawanie, zmienianie, przedłużanie i uchylanie krajowych ocen technicznych odbywać się będzie przez krajowe jednostki oceny technicznej, wyznaczane przez ministra właściwego do spraw budownictwa, lokalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego albo wyznaczane przez ten sam organ instytuty badawcze. Krajowe oceny techniczne wydawane będą podobnie jak dotychczas aprobaty na pięć lat. Ustawa rozszerza zakres kontroli wyrobów wprowadzonych do obrotu przez możliwość nieodpłatnego pobierania próbek również z terenu budowy, ale z wyłączeniem budów prowadzonych przez inwestorów indywidualnych dla własnych niekomercyjnych celów.

Znowelizowana ustawa zmienia tryb powoływania i funkcjonowania Rady Wyrobów Budowlanych, która jest organem opiniodawczo-doradczym Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego w sprawach wyrobów budowlanych. Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego będzie powoływał i odwoływał członków Rady Wyrobów Budowlanych spośród osób rekomendowanych przez izby samorządów zawodowych architektów i inżynierów budownictwa, organizacje zrzeszające producen­tów wyrobów budowlanych oraz wskazanych przez jednostki oceny technicznej. Na członków Rady mogą zostać również powołane osoby dysponujące szczególną wiedzą techniczną, ekonomiczną lub prawną w sprawach wyrobów budowlanych.

Termin wejścia w życie przepisów nowelizowanej ustawy ustalono na dzień 1 stycznia 2016 r.

Podsumowanie - co dalej?

Dalej muszą zostać znowelizowane przepisy wykonawcze do aktualnej wersji ustawy i ma to nastąpić najpóźniej do dnia 1 stycznia 2017 r. Chodzi szczególnie o rozporządzenia ministra właściwego do spraw budownictwa, lokalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa, który ma w nich określić [5]:

- sposób deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz krajowe systemy oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych wyrobów budowlanych, biorąc pod uwagę Załącznik V do rozporządzenia Nr 305/2011 oraz art. 36 i art. 37 tego rozporządzenia;

- grupy wyrobów budowlanych objętych obowiązkiem sporządzania krajowej deklaracji oraz właściwe dla tych grup krajowe systemy oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych wyrobów budowlanych, biorąc pod uwagę Tabelę 1 Załącznika IV do rozporządzenia Nr 305/2011 oraz inne wyroby budowlane o szczególnym znaczeniu dla spełniania podstawowych wymagań przez obiekty budowlane, a także wpływ wyrobu budowlanego lub grupy wyrobów budowlanych na spełnienie podstawowych wymagań przez obiekt budowlany, w którym te wyroby są stosowane, oraz ustalenia Komisji Europejskiej dotyczące systemów oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych dla poszczególnych grup wyrobów budowlanych i ich zastosowań;

- wzór i treść krajowej deklaracji oraz sposób jej dostarczania lub udostępniania odbiorcy, biorąc pod uwagę zawartość deklaracji właściwości użytkowych oraz zasady jej dostarczania określone w art. 6 oraz w art. 7 rozporządzenia Nr 305/2011;

- sposób znakowania wyrobów budowlanych znakiem budowlanym oraz zakres informacji towarzyszących temu znakowi, biorąc pod uwagę zasady i warunki umieszczania oznakowania CE określone w rozporządzeniu Nr 305/2011(wyróżnienie autora).

Rynek wyrobów budowlanych zapewne niecierpliwie czeka na ogłoszenie i wdrożenie tych dokumentów do stosowania. Dopiero dzięki nim stanie się w pełni spójny z rynkiem europejskim. Dopełni też nadzór nad wyrobami budowlanymi o szczególnym znaczeniu dla spełniania pod­stawowych wymagań przez obiekty budowlane, które pozostawały bądź pozostają poza urzędową kontrolą. Przykładem może być beton towarowy, którego norma, będąc poza harmonizacją, nie kwalifikuje go do obowiązkowych procedur znakowania CE. A przecież jest to podstawowy powszechnie stosowany materiał konstrukcyjny, od którego zależy bezpieczeństwo konstrukcji - zdrowie i życie jej użytkowników.

dr inż. Grzegorz Bajorek Polska Izba Inżynierów Budownictwa Politechnika Rzeszowska

Piśmiennictwo

1.  Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG.

2.  Dyrektywa Rady 89/106/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie zbliżenia ustaw, rozporządzeń i przepisów administracyjnych państw członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych.

3.  Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 881 z późn. zm.).

4.  Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy o wyrobach budowlanych oraz ustawy o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2013 r. poz. 898).

5.  Ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o wyrobach budowlanych oraz ustawy o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2015 r. poz. 1165).

Komisja Krajowej Rady Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa ds. Wyrobów Budowlanych

10 września 2014 r. została powołana uchwałą Krajowej Rady PIIB Komisja ds. Wyrobów Budowlanych. W jej skład wchodzą: Grzegorz Bajorek - Podkarpacka OIIB, Mariusz Okuń - Mazowiecka OIIB, Ryszard Kolasa - Pomorska OIIB, Łukasz Gorgolewski - Wielkopolska OIIB, Mirosław Boryczko - Małopolska OIIB. Głównym zadaniem Komisji jest monitorowanie zmian w prawie dotyczącym zagadnień związanych z wyrobami budowlanymi i w miarę możliwości czynne uczestniczenie w ich tworzeniu. W latach 2014 i 2015 przedstawiciel Komisji brał udział w pracach sejmowej komisji opracowującej nowelizację ustawy o wyrobach budowlanych. Dla efektywniejszej pracy Komisja oczekuje od członków Izby zgłaszania uwag dotyczących problematyki rynku wyrobów budowlanych, szczególnie w odniesieniu do obowiązków związanych z pełnieniem samodzielnych funkcji w budownictwie. Najlepiej drogą mailową.

przewodniczący Komisji ds. Wyrobów KR PIIB
Grzegorz Bajorek

Źródło informacji: Inżynier Budownictwa-newsletter